lic.piel. Aniela Gołębiewska
Pierwsza pomoc przy urazach kończyn: złamania, skręcenia i zwichnięcia – praktyczne wskazówki
Urazy kończyn, takie jak złamania, skręcenia czy zwichnięcia, mogą zdarzyć się każdemu – podczas sportu, spaceru czy nawet w domu.
Kończynę można urazić przynajmniej na trzy sposoby (nie liczę tutaj ran i oparzeń), zajmiemy się bardziej “twardymi” częściami tworzącymi kończynę. Kości i stawy, bo te właśnie mam na myśli, można uszkodzić łamiąc, skręcając lub “zwichając” 😉
Spis treści:
- Jak rozpoznać skręcenie i zwichnięcie?
- Co zrobić ze skręconą/zwichniętą kończyną?
- Jak rozpoznać złamanie?
- Pierwsza pomoc w przypadku złamania ręki lub nogi
Jak rozpoznać skręcenie i zwichnięcie?
Skręcenie i zwichnięcie są urazami dotyczącymi stawów, czyli tych miejsc w kończynie, które można zginać, krążyć, odginać itd. Przyczyną jednego i drugiego jest nienaturalne wygięcie stawu lub za duże obciążenie.
W przypadku skręcenia kości tworzące staw wracają na swoje miejsce po urazie. Uszkodzone zostają często miękkie części tworzące staw, ale zazwyczaj zachowana jest jego ruchomość.
Ze zwichnięciem mamy do czynienia wtedy, gdy kości tworzące staw nie powrócą samoistnie na swoje miejsce. Staw ma wtedy nienaturalny kształt i jest znacznie ograniczone lub niemożliwe poruszanie nim.
Objawy wspólne dla obu urazów to:
- Ból
- Obrzęk stawu
- Zasinienie obejmujące staw
- Ograniczenie ruchu
Przy zwichnięciu dochodzi jeszcze:
- Brak możliwości poruszania
- Deformacja stawu, nienaturalny wygląd, dziwne ułożenie
Co zrobić ze skręconą/zwichniętą kończyną?
Tutaj pierwsza pomoc opiera się przede wszystkim na ryżu 😉 RICE to akronim pomagający zapamiętać co zrobić w przypadku skręcenia bądź zwichnięcia. R – rest – odciążenie kończyny → Pomóż poszkodowanemu położyć się lub usiąść i ułożyć kończynę w wygodnej pozycji I – ice – zimne okłady → Zastosuj zimne okłady na uszkodzony staw. Jak lód to nigdy bezpośrednio na skórę tylko przez warstwę materiału, jak gotowe cold pack czy ice spray to zgodnie z instrukcją od producenta. Nie chłodź dłużej niż 20 minut. C – compression, comfort – kompresja, komfort → Załóż bandaż elastyczny lub gotowe opaski stabilizujące staw, jeśli to możliwe. Nie zaciskaj za mocno. Ułóż kończynę na wygodnym, miękkim podłożu. E – elevation – uniesienie → Ułoż kończynę wyżej, na podparciu np. z poduszek, żeby ograniczyć obrzęk.
Wszystko fajnie, tylko skąd mam wiedzieć, że to jednak nie jest złamanie?
No właśnie, nie zawsze da się to stwierdzić gołym okiem, a jak przeczytasz poniżej objawy mogą być bardzo podobne. Dlatego zawsze w przypadku deformacji, ograniczonej ruchomości czy znacznego obrzęku udaj się na SOR.
Jak rozpoznać złamanie?
Z kolei złamanie to przerwanie ciągłości kości, czasem z przemieszczeniem jej fragmentów i czasem również z przebiciem skóry (wtedy mówimy o złamaniu otwartym).
Złamanie poznasz po:
- Silnym bólu w miejscu urazu
- Obrzęku
- Zasinieniu
- Nienaturalnym ułożeniu kończyny, deformacji
- Braku możliwości poruszania kończyną
- Braku czucia poniżej miejsca urazu
Warto pamiętać, że nie wszystkie wymienione objawy występują przy każdym złamaniu. Dużo zależy od mechanizmu urazu i energii urazu, oraz jak się ułożyły fragmenty kości.
Pierwsza pomoc w przypadku złamania ręki lub nogi
Pierwsza pomoc w przypadku złamania jest niezależna od jego rodzaju i ilości objawów. Jedyne różnice będą w transporcie poszkodowanego.
Co zrobić ze złamaną kończyną?
- Ogranicz ruch do minimum, nie przemieszczaj poszkodowanego bez potrzeby, pozwól mu ułożyć kończynę w taki sposób, jak mu wygodnie.
- Ściągnij biżuterię, opaski, zegarek z kończyn zanim spuchną.
- W przypadku złamania otwartego załóż jałowy opatrunek na ranę. Nie uciskaj fragmentów kości, nie próbuj wepchnąć ich do rany.
- Ustal sposób transportu do szpitala.
Pogotowie wezwij jeśli:
złamane są długie kości (udo-część nogi powyżej kolana, ramię-część ręki powyżej łokcia)
złamanie jest otwarte (rana i widoczna kość)
podejrzewasz złamanie karku, kręgosłupa, miednicy
złamanych jest kilka kości
Jeśli złamane są mniejsze kości (podudzie, przedramię, dłoń, stopa) → wybierz SAMODZIELNY TRANSPORT, jeśli to możliwe. Jeśli nie, wezwij pogotowie. - Jeśli wybierasz SAMODZIELNY TRANSPORT lub trzeba przenieść poszkodowanego – zabezpiecz złamaną kończynę: W przypadku ręki wystarczy chusta trójkątna/temblak – ważne, żeby podtrzymywane było całe przedramię, od łokcia do nadgarstka. W przypadku nogi prowizoryczne unieruchomienie w stylu bandaż dziany/elastyczny + kij/deska będą wystarczające. Po prostu podłóż coś twardego i okręć dookoła. Nie ma potrzeby komplikować sprawy.
- Jeśli konieczne będzie WEZWANIE POGOTOWIA – zostaw kończynę tak jak jest i nic nie ruszaj. Ratownicy i tak będą musieli zobaczyć co się stało a potem zrobią opatrunek po swojemu.
- Obserwuj stan poszkodowanego, zadbaj o komfort termiczny (np. przykryj kocem)
- Możesz zaproponować poszkodowanemu leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (np. ibuprofen lub paracetamol), jeśli nie jest uczulony.
Unieruchamiając złamanie zadbaj o to, żeby zabezpieczone były dwa stawy, które sąsiadują ze złamaniem lub obie kości tworzące staw. Czyli, jeśli ktoś złamał rękę między nadgarstkiem a łokciem unieruchomić trzeba i nadgarstek i łokieć.
W większości przypadków, zwłaszcza w załamaniach rąk, będziesz w stanie przetransportować poszkodowanego transportem własnym/taksówką do szpitala i to jest naprawdę dobry wybór. Pogotowie wzywaj w przypadkach wymienionych w pkt. 4 oraz gdy na samodzielny transport nie pozwala stan ogólny poszkodowanego – bardzo silny ból, zaburzenia przytomności.
Każde podejrzenie złamania wymaga konsultacji z lekarzem!
źródła:
Wytyczne ERC 2021, rodz. 8
preHospital blog – post o złamaniach
Zadanie publiczne „#cisneklate – ratuję życie!. Szkolenia proobronne społeczeństwa #cisnerane” sfinansowane jest ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030